Insider trading (veya içeriden öğrenenlerin ticareti), halka açık olmayan kritik bilgileri kullanarak bir şirketin borsada işlem gören hisse senedi ile ilgili önemli işlem kararlarını alma eylemi olarak tanımlanır. Birçok ülkede yatırımcılara maddi kayıplara neden olduğu için yasadışı insider trading yapanlar cezalandırılmaktadır. Zira bu durum piyasa katılımcılarının hisse senedi piyasasına olan inançlarını kolayca sarsabilir.
Insider trading, birçok ülkede yasadışı bir faaliyettir. Şirket içindekiler, hisse senedi fiyatını sarsabilecek ardışık zararlar gibi şirketin halka açık olmayan bilgilerine erişebilir. Yatırımcıların çoğu kamuya duyurulana kadar bu bilgilerden habersiz kalırken, insider trading yapmaya karar verenler yasadışı işlem yaparlar.
Bu suçlular, habersiz yatırımcılar pahasına aşırı kişisel avantaj sağlamak için şirketin hisse senedi ile ilgili önemli işlem kararları alır. Birçok ülkede bu konu ile ilgili kanunlar, “içeridekileri”, pozisyonları nedeniyle şirket hakkında kamuya açık olmayan maddi bilgiler elde edebilen şirketin yöneticileri, çalışanları, aile üyeleri vb. olarak tanımlar.
Kamuya açık olmayan önemli bilgiler, yatırımcıların çoğunun şirketin hisse senedine yaptığı yatırımı etkileyebilir. Bu nedenle, üçüncü bir kaynaktan edinilen “kamuya açık olmayan önemli bilgileri” yaymak (ister yakın çevrede, ister kamuflaj amaçlı) ve bunlara göre işlem yapmak yasadışıdır. “İçeridekiler” bu bilgileri ya herkese açıklamalı ya da kamuya açık hale gelene kadar sızdırmaktan kaçınmalıdır.
Insider Information Nedir?
Insider information, halka açık bir şekilde ifşa edildikten sonra şirketin hisse senedinin fiyatını etkileyebilecek bilgidir (örneğin, birleşme ve devralmalar, yeni sözleşmeler, Ar-Ge atılımı, yeni ürün vb.). Bu tür bilgilere dayalı işlemler yasadışı olarak kabul edilir.
Insider Trading ile İlgili Örnek
ABD’de SEC, yatırımcıların ve spekülatörlerin çıkarlarını korumak için yasadışı insider trading ile ilgili katı kısıtlamalar getirmiştir. Kurallara uygun olarak yapıldığı sürece bu tür bazı eylemler serbest olabilir. Ancak ilgili yasalar, yasadışı insider trading yapan bir kişinin 5 milyon dolara kadar ceza ödeyebileceğini belirtmektedir. Ayrıca sanık, suçlu bulunursa en fazla 20 yıl hapis cezasına çarptırılabilir. Bunu daha iyi anlamak için bir örneğe bakalım.
Diyelim ki, Mehmet, GoldenX adlı şirketin yönetim kurulu üyesi. Mehmet, GoldenX’in bazı yozlaşmış yetkililerinin milyonlarca liralık bir dolandırıcılığa karıştığını öğreniyor. Şirket iflas etmek üzere. Yönetim kurulu, haberler kamuya açıklandığında şirketin hisse senedi fiyatının düşeceğini bildikleri için bir kriz yönetimi planı hazırlıyor.
Kurul, resmi bir açıklamada GoldenX’in hissedarlarını bilgilendirmeye karar veriyor. Mehmet, önemli miktarda GoldenX’in hisse senetlerini elinde tutuyordu. Haber halka açıklanmadan önce, gizlice mevcut fiyattan satıyor. Soruşturmalar sırasında yetkililer Mehmet’in suçunu da ortaya çıkarıyor. Mehmet, ceza olarak hisse senedi piyasasından men ediliyor ve ağır para cezasına çarptırılıyor.
Insider Trading Vakaları
İlk insider trading vakalarından biri, bazı şirket yetkililerinin önemli bir kamu duyurusu öncesinde hisse senetleri ile ilgili işlem yaptığı Texas Gulf Sulphur Company olayıdır. Tarihsel hüküm, bu tür şeylerin kamuya duyurulmadan önce sızdırılmamasını öneriyordu.
Bir başka kötü şöhretli tarihi vaka, Wall Street Journal köşe yazarı R. Foster Winans ile ilgilidir. Kamuya açıklanmamış kurumsal bilgileri iki borsa acentesine sızdırmakla suçlanmıştı. Sonuç olarak, yasadışı ifşaatlardan elde edilen yaklaşık 690,000 dolarlık kazançtan 31,000 dolar kazandı. Winans suçlu bulundu ve 18 ay hapis yattı.
Aslında, finansal tarih, birçok popüler insider trading vakası ve piyasaların kutsallığını tehdit eden örneklerle renklendirilmiştir. Arbitrajcı Ivan Boesky, Martha Stewart, eski Enron başkanı Jeffrey Skilling bu tür kötü şöhretli suçlulardan bazılarıdır.
Yasal ve Yasadışı Insider Trading
Birçok araştırma, hem yasal hem de yasadışı insider trading’in hisse senedi fiyatını etkileyebilecek bir kamu duyurusu öncesinde yaygın olduğunu göstermektedir.
Yasadışı türde, halka açık olmayan kurumsal bilgiler, kanun kurallarına aykırı menkul kıymet alım satımı için kullanılır. Sonuç olarak, etkilenen taraflarda maddi kayıplara neden olur ve sisteme olan güvenlerini sarsar. Düzenleyici kurumlar, bu suçları caydırmak için suçluları cezalandırmaktadır. Bu nedenle şirket yetkilileri, halka henüz açıklanmamış kurumsal bilgilerin sızdırılmamasını sağlamalıdır.
Buna karşılık, bazı ülkelerde şirket çalışanlarının piyasalardan sorumlu devlet kurumlarına (örneğin, ABD’de SEC) düzenli olarak rapor sunarak şirketin menkul kıymetlerini alıp satabilir. Çünkü bu raporları ilgili kurumlara sunduklarında aslında bilgiler halka açıklanmış olur. Yasal insider trading’e örnek, hisse senedi opsiyonları ile ilgili yapılan işlemlerdir.
Insider Trading ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Insider trading neden suçtur?
Bir şirketin hisse senedi fiyatını etkileyebilecek gizli bilgilerin (insider information) kişisel kazançlar için kullanılması (insider trading) veya bu bilgilerin sızdırılması suçtur. Çünkü bu eylemlerden etkilenen diğer yatırımcılar zarara uğrayabilir.
Türkiye’de insider trading yasal mı?
Türkiye’de insider trading yapanlar üç yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. Detaylı bilgi için Sermaye Piyasası Kurulu’nun sitesinde yer alan bilgileri inceleyebilirsiniz.
Insider trading yapanlar nasıl yakalanır?
Birçok ülkede ilgili devlet kurumları, insider trading yapanları çeşitli yöntemlerle tespit eder. Örneğin, şirketin yatırımcıları, öfkeli spekülatörler gibi kaynaklar tarafından sağlanan ipuçlar ve şikayetler incelenerek; şirketin büyüme ve kazanç raporları incelenerek ve piyasa gözetimi yapılarak; çeşitli diğer kaynaklar, medya, özdenetim firmaları ve diğer kurumlar dahil olmak üzere insider trading’e ilişkin ipuçlar incelenerek ilgili suçlar tespit edilir.
