Hiperenflasyon, fiyatlarda son derece hızlı veya yönetilemez yükseliştir – büyük ölçüde aşırı para basımı yoluyla orantısız bütçe açığına sebep olabilecek harcamalardan kaynaklanan durumdur. Bu durum, para biriminin değerini büyük ölçüde azaltır ve onu kullanılamaz hale getirir. İstatistiksel olarak, bir ülkenin enflasyon oranı ay boyunca %50’yi aştığında hiperenflasyon meydana gelir. Nadir bir olay olmasına rağmen, bu sorun, geçtiğimiz yüzyılda büyük ekonomileri birkaç kez etkilemiştir.
Para arzı ile ekonomik büyüme arasındaki dengesizlik ne kadar büyük olursa, enflasyon oranı da o kadar yüksek olur. Bu tür enflasyon beklenmedik bir durumdur ve ekonomi genelinde dengesizliklere neden olma eğilimindedir.
Hiperenflasyon, enflasyonun aşırı derecede yüksek hızla arttığı bir durumdur.
Makroekonomide hiperenflasyonun tanımını anlamak kolaydır. Hiperenflasyon, ayda %50’yi veya yılda yaklaşık %500’ü aşan, beklenmedik şekilde aşırı ve hızla artan bir enflasyon oranıdır.
Hiperenflasyona Ne Sebep Olur?
Ekonomik gerilemeler bağlamında, hiperenflasyon, para arzındaki önemli artış ve zayıf GSYİH (gayri safi yurtiçi hasıla) ile ortaya çıkar, böylece para arzı ve talebi arasında büyük bir eşitsizliğe yol açar. Kontrol edilmediği takdirde, para biriminin düşmesini takiben ürün fiyatlarında olağandışı bir artışa neden olacaktır. Hiperenflasyon döneminde fiyat artışları günlük olarak ölçülebilir. Bu, fiyat artışlarının aylık bazda ölçüldüğü normal enflasyonla keskin bir tezat oluşturuyor. Bu yüzden satıcılar genellikle hiperenflasyondan etkilenen para birimi cinsinden ödemeleri kabul etmek için bir risk primi ödemesini zorunlu tutar.
Hiperenflasyon sayesinde vatandaşların ülkenin para birimine olan güveninin kaybolması, ürünlerin insanlar tarafından stoklanmasına sebep olur. Stokçuluk, gıda ve yakıt gibi temel malların kıtlığına neden olur ve fiyatlarında ani artışlara sebep olur. Hükümetlerin, istikrarlı nakit akışı yoluyla ürün fiyatlarını dengelemek için daha fazla para basımı için baskı yapması, sorunu daha da büyütebilir.
Para Arzında Aşırı Artış
Merkez bankaları 3 farklı para politikası yöntemi ile para arzını kontrol eder:
- Bankaların zorunlu karşılıklarını azaltır. Bu uygulandığında, bankalar daha fazla kredi verebilir ve bu da toplam para arzını arttırır. Para arzını azaltmak için de bu zorunlu karşılıklar arttırılır.
- Bankaların borç alabileceği faiz oranını düşürür. Böylece para arzı artar. Bu yöntem, faiz oranını arttırarak sistemdeki para miktarını azaltmak için de kullanılabilir.
- Açık piyasa işlemleri (merkez bankalarının hazine bonosu, tahvil ve hisse senedi gibi varlıkları alması/satması) yaparlar.
Hiperenflasyonun Etkileri
Hiperenflasyonun birkaç ardışık sonucu vardır. Temel ürünlerin stoklanması ani bir kıtlığa neden olur ve sonuç olarak fiyatlarda ani artışlara yol açar. İnsanlar ayrıca bankalara yatırmak yerine paralarını da stoklama eğiliminde olur, bu da finansal kurumları o kadar çok etkiler ki çoğu iflas eder. Hiperenflasyon, hükümetin vatandaşlara en temel imkanları bile sağlama kapasitesini etkiler.
Para değerini kaybettiği için insanlar birikimlerini kaybederler. Bu nedenle, yaşlılar genellikle bu tür sorunlara karşı en savunmasız olanlardır. Bankalar ve diğer borç veren kurumlar iflas eder, çünkü verdikleri borçlar değer kaybeder. Ülkenin ithalatçıları, yabancı ürünlerin maliyeti aşırı yükseldiği için kepenkleri kapatır. Şirketler kapandıkça işsizlik artar. Devletin vergi gelirleri düşer ve temel hizmetleri sağlamakta zorlanır. Hükümet harcamalar için daha fazla para basar, bu da hiperenflasyonu daha da şiddetlendirir.
Hiperenflasyondan yararlananlar – kredi çekenler ve ihracatçılardır.
Hiperenflasyon Örnekleri
Weimar Cumhuriyeti’nde Hiperenflasyon
Hiperenflasyonun en iyi bilinen örneği 1920’lerde Almanya’daki Weimar Cumhuriyeti dönemindeydi. Birinci Dünya Savaşı boyunca, papiermark miktarı dört kat, 1923’ün sonunda da milyarlarca kat artmıştı. Savaşın patlak vermesinden Kasım 1923’e kadar, Reichsbank 92.8 kentilyon papiermark bastı. O dönemde, paranın değeri yaklaşık 4 dolardan 1 dolara düştü. Çok geçmeden 1 trilyon papiermark’ın değeri, 1 dolara kadar düşmüştü.
Venezuela’da Hiperenflasyon
Hiperenflasyonun en son örneği Venezuela’daki durumdur. Ürün fiyatları 2013’te %41 yükselmişti ve 2018’de enflasyon %65,000’di. 2017 yılında hükümet para arzını %14 oranında arttırdı. İşsizlik, Büyük Buhran sırasındaki ABD oranına benzer şekilde %20’nin üzerine çıkmıştır.
