Enron skandalı muhtemelen tüm zamanların en büyük, en karmaşık ve en popüler muhasebe skandalıdır. ABD merkezli enerji, emtia ve hizmet şirketi Enron Corporation, muhasebe hileleri sayesinde, yatırımcılarını firmanın gerçekte olduğundan çok daha iyi durumda olduğunu düşünmeleri için kandırmayı başarmıştır.
Enron Corporation, Houston Natural Gas Corporation ve InterNorth Inc’in birleşmesi sonucunda 1985 yılında kuruldu. Enron kısa sürede en büyük doğal gaz ve elektrik tedarikçilerinden biri haline geldi. Ancak birleşme sırasında şirket, ABD Kongresi tarafından kabul edilen yeni bir yasa nedeniyle önemli miktarda borçlanmıştı. Yasa, doğal gaz satışı ile ilgili kısıtlayıcı şartları kaldırmıştı, bu da Enron’un boru hatları üzerindeki münhasır haklarını kaybettiği anlamına geliyordu. Bu kayıptan kurtulmak için şirketin hızlı bir şekilde nakit akışı ve kar yaratacak yeni bir iş stratejisi oluşturması gerekiyordu.
Daha önce danışman olarak çalışan Jeffrey Skilling, Enron’un CEO’su olarak atandı. Yönetici olarak atanmasından kısa bir süre sonra, şirket büyük karlar elde etmeye başladı. Birkaç yıl sonra Jeffrey Skilling, insider trading’e (içeriden öğrenenlerin ticareti) ek olarak 18 komplo ve dolandırıcılıktan suçlu bulundu.
Enron’un 2001 ortasındaki zirvesinde, şirketin hisseleri tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 90.75 dolardan işlem görüyordu. Ardından, skandal ortaya çıkınca, hisseler birkaç ay içinde Kasım 2001’de tüm zamanların en düşük seviyesi olan 0.26 dolara düştü.
Skandal hakkında özellikle endişe verici olan şey, böylesine büyük çaplı bir dolandırıcılık planının bu kadar uzun süre nasıl başarılı bir şekilde sürdürüldüğü ve düzenleyici makamların bunu durdurmak için neden harekete geçmediğiydi. Enron skandalı, WorldCom (MCI) fiyaskosu ile birlikte, şirketlerin mevzuattaki boşluklardan ne ölçüde yararlandığına ışık tuttu.
Bu keşfedilen inceleme, kurumsal açıklamaları daha doğru ve daha şeffaf hale getirerek hissedarları korumayı amaçlayan Sarbanes-Oxley Yasası’nın yürürlüğe girmesine yol açtı.
Enron Skandalı ve Gerçeğe Uygun Değer Muhasebesi
Enron tarafından muhasebe kayıtlarıyla oynamak için kullanılan başlıca yöntem, gerçeğe uygun değer muhasebesi olarak bilinen bir muhasebe yöntemiydi. Bu muhasebe yöntemi kapsamında, varlıklar şirketin bilançosuna adil değerleriyle (defter değerlerinin aksine) kaydedilebilir. Şirketler bu yöntemle, kârlarını gerçek rakamlardan ziyade tahminler olarak da kaydedebilirler. Doğal olarak, şirketler, hisse senedi fiyatlarını arttırmaya yardımcı olacağı ve daha fazla yatırımcıyı şirkete yatırım yapmaya teşvik edeceği için, görünümlerinde olabildiğince iyimser olmaya teşvik edilir.
Adil değerleri belirlemek zordur ve Enron’un CEO’su Jeff Skilling bile şirketin mali tablolarındaki tüm rakamların nereden geldiğini mali muhabirlere açıklamakta zorlanmıştı. Skilling bir görüşmede, analistlere verilen rakamların, Enron’un toptancı doğası nedeniyle tespit edilmesi zor olan karmaşık rakamlar olduğunu belirtmişti, ve basına bunların güvenilir olabileceğine dair güvence vermişti.
Enron vakasında, varlıklardan kaynaklanan gerçek nakit akışları, gerçeğe uygun değer muhasebesi kapsamında SEC’ye (Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu) başlangıçta bildirdikleri nakit akışlarından önemli ölçüde daha düşüktü. Zararları gizlemek amacıyla Enron, SPE’ler (Özel Amaçlı Kuruluşlar) olarak bilinen bir dizi özel paravan şirket kurmuştu.
Kayıplar, SPE’lerde daha geleneksel maliyet muhasebesi yöntemleri altında rapor edilecekti, ancak Enron’la ilişkilendirmesi neredeyse imkansızdı. SPE’lerin çoğu, yalnızca kağıt üzerinde var olan özel şirketlerdi. Bu nedenle, finansal analistler ve muhabirler bunlardan habersizdi.
Enron Skandalı ve Bilgi Asimetrisi
Enron skandalı ile esasen meydana gelen şey, yönetim ekibi ile şirketteki yatırımcılar arasında yüksek derecede bilgi asimetrisi olmasıydı. Bu durum muhtemelen yönetim ekibinin aldığı kişisel teşvikler nedeniyle meydana gelmişti. Örneğin, birçok üst düzey yönetici, hisse senedi opsiyonu olarak bonus alır, hisseler önceden belirlenmiş belirli fiyat seviyelerine ulaştığında ciddi kazançlar elde eder.
Böylece Skilling ve ekibi, yönetim teşviklerinin kendileri için daha büyük kazançlara dönüşeceğini umarak Enron’un hisse senedi fiyatını yükseltmeye karar veriyor.
Enron’un Çöküşü
Sorunlar, analistler Enron’un mali tablolarını incelemeye başladığı 2001 yılında su yüzüne çıkmaya başladı. 2001’in üçüncü çeyreğinde Enron, 638 milyon dolar zarar ve özkaynaklarda 1.2 milyar dolar azalma olduğunu açıkladı. Enron’un mali tablolarında 1 milyar doların üzerinde borç hilelerle gizlenmişti. Duyurudan sonra, SEC, Enron ve SPV’ler arasındaki tüm işlemleri araştırmaya başlıyor.
Muhasebe sorunları su yüzüne çıkmaya başladığında, Enron’un muhasebe firmasından temsilciler Enron’un mali durumuyla ilgili belgeleri yok etmeye başlamıştı.
Skandal su yüzüne çıktığında ve Enron çöktüğünde, 74 milyar dolarlık hissedar fonu, emekli maaşı ve binlerce çalışanın işi yok oldu.
FBI da olayı araştırmaya başlıyor. Davanın büyük hacmi nedeniyle, müfettişler, analistler, IRS Soruşturma Birimi, SEC ve savcılardan oluşan bir görev gücü oluşturuluyor.
Sonuç olarak binlerce görüşme yapılıyor, kanıtlarla dolu binlerce kutu ele geçiriliyor, 22 kişi mahkum ediliyor ve skandalın kurbanlarını tazmin etmek için 164 milyon dolardan fazla paraya el konuluyor.
Enron Skandalının Sonuçları
Andersen’in yönetici ortağı ve CEO’su Joe Berardino tarafından yazılan bir Wall Street Journal makalesinde, ele alınması gereken çok sayıda konu olduğu belirtilmektedir:
- Muhasebe standardı
- Finansal raporlama modelinin modernize edilmesi
- Düzenleyici ortamın geliştirilmesi
- Sermaye sistemi genelinde hesap verebilirliğin geliştirilmesi
Enron skandalı sonunda finansal sistemde yeni düzenlemelere yol açtı. Temmuz 2002’de, hissedarların dolandırılmasını engellemek için Sarbanes-Oxley Yasası imzalandı. Skandal ayrıca, etik davranışın önemini arttıran Mali Muhasebe Standartları Kurulu (FASB) gibi yeni önlemlere de yol açtı. Şirket yöneticileri de daha bağımsız hale geldi, böylece kazançları manipüle etmeye ve borçları gizlemeye çalışma şansları azalmış oldu.
