Dolarizasyon, para ikamesi için kullanılan günlük bir terimdir. Dolarizasyon durumunda ülke, para birimi istikrarını arttırmak, para birimini yönetme maliyetlerini azaltmak ve ekonomisine yatırımcı ve tüketici güvenini arttırmak için resmi veya gayri resmi olarak tamamen veya kısmen bir yabancı para birimini yasal ödeme aracı olarak kabul edebilir.
ABD doları en popüler para birimlerinden biridir. Bu nedenle genel olarak “dolarizasyon” kavramı, “para ikamesi” teriminin yerine kullanılır. Yani dolarizasyon durumunda diğer yabancı ülkelerin para birimi de kullanılabilir.
Dünya, altın standardının (ve benzer sistemlerin) kaldırılmasından beri itibari para sistemi üzerinde çalışmaktadır. Altın standardında para biriminin miktarını arttırmak, eşdeğer miktarda altının rezerv olarak tutulmasını gerektirecektir. Bu durum, altın üretiminin sınırlamaları olduğu için para biriminin artışı üzerinde bir sınır oluşturmuştur. Ancak itibari para rejimi kapsamında ülkeler sınırsız miktarda para basabilmektedir.
İtibari para sisteminin dezavantajı, para biriminin aşırı arz nedeniyle uluslararası piyasada değerini kaybetmesidir. Böyle bir durumda yatırımcılar ve tüketiciler, satın alma gücü nedeniyle bu para birimine olan inançlarını kaybederler. Bazı ülkeler mali ve ekonomik yapılarına olan inancı geri kazanmak için, farklı dönemlerde resmi veya gayri resmi olarak bir yabancı para birimini yasal ödeme aracı olarak benimseyebilir.
Döviz Kuru Rejimleri
- Sabit kur veya para kurulu sistemi olarak da bilinen tam dolarizasyon kapsamında ayrı bir kanuni para olmaz.
- Sabit oran rejiminde, yerel para biriminin değeri, istikrar sağlamak için bir para birimine veya bir para sepetine karşı sabitlenir.
- Gözetimli dalgalanma sisteminde, yerel para birimi, üst ve alt limitlerine bağlı olarak belirli bir aralıkta serbestçe dalgalanabilir.
- Tam dalgalı kur, herhangi bir siyasi veya parasal otoritenin müdahalesi olmaksızın piyasadaki arz ve talep hareketleriyle serbestçe hareket eder.
Dolarizasyon Türleri
- Tam dolarizasyon, ülkedeki tek yasal ödeme aracının yabancı para olduğu anlamına gelir.
- Kısmi dolarizasyon, yabancı ve yerel para birimlerinin yasal ödeme aracı olarak kabul edilmesi anlamına gelir.
- Resmi dolarizasyon, ülke hükümetinin ve para otoritelerinin yasal ödeme aracı olarak bir yabancı para birimini kabul ettiği anlamına gelir.
- Resmi olmayan dolarizasyon, ülkedeki insanların dövizi bir sığınak ve enflasyona karşı bir koruma aracı olarak gördükleri için birikimlerini döviz cinsinden yatırım aracı olarak kullanmaları ile ortaya çıkmaktadır.
Dolarizasyonun Avantajları
- İstikrar: Bir yabancı para biriminin yasal ödeme aracı olarak kabul edilmesi durumunda kur riski azalır. Bu nedenle, yatırımcılar ve tüketiciler, servetlerinin değerinin ani şoklarla veya tamamen erozyona uğramayacağına inandıkları için ekonomiye daha fazla güvenirler.
- Daha hızlı gelişim: Daha fazla istikrarla birlikte daha fazla doğrudan yabancı yatırım gelir, çünkü yatırımcılar yatırımlarının hareketini tahmin etme zorluklarıyla karşılaşmazlar. Bu, yatırımcılar daha fazla şeffaflık hissettikçe, gelişmekte olan ekonomilerin daha hızlı gelişmesine sebep olur.
- Daha düşük faiz oranı primleri: Faiz oranı hesaplamasının bileşenlerinden biri olan ülke riskiyle ilişkili azaltılmış prim nedeniyle devlet ve şirket borçları, uluslararası kabul edilebilir para biriminde ifade edildiğinde daha düşük faiz oranlarında ihraç edilebilir. Bu, kredi faiz oranlarının düşmesine yol açar ve sermaye yatırımını teşvik eder.
- Maliyet etkinliği: Yerel para birimini basma ve yönetme maliyeti azaltılır veya ortadan kaldırılır.
Dolarizasyonun Dezavantajları
- Senyoraj kaybı: İlk olarak, “Senyoraj” kavramını inceleyelim. Bir ülke para bastığında, aynı miktarda borç almış olur. Bu para altınla desteklenmese de, hükümetin itibarı ile desteklenir. Bu nedenle bu borca faiz uygulanmaz. Bu şekilde tasarruf edilen para, hükümet tarafından çeşitli harcamaları finanse etmek için kullanılır. Ülke dolarize olduğunda kendi parasını basma hakkını kaybeder ve dolayısıyla mevcut ve gelecekteki senyoraj’ı da kaybeder. Ülke dolarize etmek için önce açık piyasadan yerli para birimini geri satın alarak arzı azaltır. Hükümet bu faaliyeti finanse etmek için birikmiş senyoraj’ı kullanır.
- Temerrüt riski: Ülke döviz cinsinden borç ihraç etse de, her şey borcu geri ödeme gücüne bağlı. Hükümetin yatırımı teşvik etmediğini ve gerekli gelişmeyi sağlayamayacağını varsayalım. Bu durumda ülkenin temerrüde düşme olasılığı artar.
- Dış ekonomi ile koordinasyon: Dolarizasyon gerçekleştiğinde, ülke artık yabancı para biriminin değer kaybetmesine neden olan yabancı ülkedeki makro ekonomik çalkantılardan muaf olamaz.
- Parasal özerkliğin kaybı: Dolarize olmuş ülkenin merkez bankası, politika faizini ve dolayısıyla kredi faiz oranlarını etkileme özgürlüğünü kaybeder. Bu, ülkenin ekonomik ortamı ve para arzı üzerinde kontrol eksikliğine yol açar.
Özet
Özetlemek gerekirse, dolarizasyon veya para birimi ikamesinin avantajları ve dezavantajları vardır. Bununla birlikte, gerçek dünya gözlemleri söz konusu olduğunda, dolarizasyonun yararları daha çok ekonomik cephede, dezavantajları ise daha çok siyasi cephededir.
Uygun dolarizasyon seviyesinin seçilmesi, bir sorun ortaya çıktığında dolarizasyondan çıkış seçeneklerinin olması açısından önemlidir. Bir ülke, bu politikayı kendi yararına kullanabilirse kolayca gelişme sağlayabilir.
