Hisse senedi, bir şirketin bir parçasının sahipliğini veya öz sermaye payını temsil eden menkul kıymettir. Bu öz sermaye, hisse bazında belirlenir ve hisse sahiplerine genellikle hissedarlar denir.
Bu nedenle, bir hisse senedi satın aldığınızda, bir şirketin net varlıkları ve gelecekteki kazançları üzerinde orantılı hak talebi satın almış olursunuz.
Şirketler Neden Halka Arz Edilir?
Şirketler, faaliyetlerini finanse etmek için hisse satarak sermaye toplarlar. Şirketler hisse senedi sattıklarında, yatırımcıları şirkette kısmi mülkiyet hakkı satın almaya davet ediyor. “Özkaynak” veya “öz sermaye”, mülkiyeti tanımlamanın bir yoludur. Şirketler ayrıca sermaye arttırmak için tahvil ihraç edebilir, ancak tahvil satın aldığınızda şirkette “hissedar” değil de, “alacaklı” olursunuz.
Bir şirketin hisse senedini satın aldığınızda, sahip olduğunuz hisse senedi türüne bağlı olarak aşağıdakiler de dahil olmak üzere belirli imtiyazlar elde edersiniz:
- Oy hakkı: Şirketin yıllık hissedar toplantılarında oy kullanma hakkınız olabilir.
- Temettü: Şirketin karından pay alabilirsiniz.
- Sermaye artışı: Şirketin hisse senedi fiyatı yükseldiğinde, hisselerinizin değeri artar (ve tabii hisse senedinin fiyatı düştüğünde de hisselerinizin değeri düşer).
Hisse senetleri size bir şirkette sahiplik payı verirken, hisse senetlerine sahip olmak, şirketin günlük faaliyetlerinde söz hakkına sahip olduğunuz anlamına gelmez. Hisse senedine sahip olmak, işi uygun gördükleri şekilde yürütmek için şirket liderlerine güvendiğiniz anlamına gelir. Bir şirketin performansını beğenmiyorsanız, hisselerinizi satarak yeni fırsatlar aramaya başlarsınız.
İnsanlar Neden Hisse Senedi Satın Alır?
Hisse senetlerine yatırım yapmak, kişisel finans stratejinizin önemli bir parçası olabilir. Çoğu insanın hisse senedi satın almasının temel nedeni, yatırımlarında tahvil, gayrimenkul ve emtia gibi diğer önde gelen varlık sınıflarını aşan uzun vadeli getiri elde etmektir. Genel olarak, iki yolla kazanç elde ederler: Temettüler ve fiyat artışı.
Temettüler
Temettüler, şirketlerin hissedarlarına yaptığı ödemelerdir. Normalde, bu ödemeler cari yıl net kazançlarının bir kısmını temsil eder. Fakat bazen hissedarlara birikmiş karlar veya varlık satışları sayesinde özel temettüler de verilir.
Temettü Çeşitleri
Sahip olduğunuz hisse senetlerinin türüne bağlı olarak, şirketler kârlarını sizinle temettü yoluyla paylaşabilirler. Yatırımcılar, hisse senetlerinin miktarına bağlı olarak tahsis edilen ödemelerle üç ayda bir veya yıllık olarak temettü ödemeleri alırlar. İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin, adi hisse senedi sahiplerinden önce temettü talep etme hakkına sahiptir. Sahip olduğunuz hisse senedi türünden bağımsız olarak, temettüleri yöneten ilkeler temelde aynıdır.
Örneğin, bir şirketin çeyrek dönem için pozitif kazançları olduğunu ve imtiyazlı hisse senedi için 0.62 TL temettü dağıttığını varsayalım. Şirketin imtiyazlı hisse senetlerinden 100 hisseye sahipseniz, 62 TL temettü alırsınız. Birçok şirket ayrıca, temettü kazançlarınızı hisse senedine yeniden yatırmanıza ve varlıklarınızı genişletmenize olanak tanıyan temettü yeniden yatırım planı sunar.
Şirketler ayrıca nakit ve hisse senedi kombinasyonu olan hibrit temettüler de ihraç eder. Hibrit temettüler nadirdir, ancak geçmişte şirketler tarafından hissedarlarıyla kâr paylaşmanın bir yolu olarak kullanılmıştır.
Fiyat Artışı
Evinizin veya sahip olduğunuz herhangi bir varlığın değerindeki artış gibi, hisse senedi fiyatlarındaki artış da satıştan sonra elde edilebilecek potansiyel bir kazancı temsil eder.
Birçok yatırımcı hem yüksek temettü getirisinden hem de fiyat değerlenmesinden yararlanırken, bazıları temettü almaz. Her hisse senedi temettü ödemez ve çoğunun fiyatı sürdürülebilir bir şekilde artmaz, zira şirketlerin çoğu zamanla başarısızlığa uğrar. Sonuç olarak, ihtiyatlı yatırımcılar riskten kaçınmak için portföylerini çeşitlendirmeyi tercih ederler, çeşitli sektörlerdeki ve çeşitli coğrafi bölgelerdeki şirketlerin hisse senetleri ile yatırımlarını çeşitlendirirler.
Hisse Senetleri ve İlk Halka Arz
Özel şirketler halka açılmaya karar verdiklerinde, ilk halka arzı (IPO) gerçekleştirirler. Bir şirketin “halka açıldığını” duyduğunuzda, bu, hisse senetlerini halka açık borsalar aracılığıyla yatırımcılar tarafından satın alınabilecekleri bir halka arz işlemini gerçekleştirdikleri anlamına gelir.
İlk halka arz sırasında, şirket ve danışmanları, kaç adet hisse senedi ihraç edileceğini açıklar ve halka arz fiyatı belirler. Halka arz sırasında hisse satışından elde edilen para doğrudan şirkete gider. Arz tamamlandıktan sonra, hisse senetleri, menkul kıymetlerin çok çeşitli faktörlere bağlı olarak yükselip düştüğü ikincil piyasada işlem görür.
Hisse Senedi Türleri
Şirketler çeşitli hisse senedi türlerini ihraç eder. Adi hisse senedi ve imtiyazlı hisse senedi en yaygın türler arasındadır ve bazı şirketlerin farklı hisse sınıfları vardır. Bu farklı hisse senedi türleri, oy haklarını, temettü ödemelerini ve şirket iflas ederse yatırımınızı telafi etme gibi hakları belirler.
Adi Hisse Senedi Nedir?
Adi hisse senetlerinin fiyatları, ne zaman işlem gördüklerine bağlı olarak değişir. Adi hisse senedi sahipleri, şirketin yönetim kurulu, birleşme ve devralmalar gibi işlerine oy verebilir.
Adi hisse senedi genellikle size temettü alma hakkı verir, ancak temettü ödemesi alacağınız garanti edilmez. Şirketler kendi ihtiyaçlarına göre temettü ödemeyi veya ödememeyi tercih edebilir.
Bununla birlikte, bir şirket iflas ederse ve varlıklarını tasfiye ederse, adi hisse senedi sahipleri haklarını istemek için son sırada olurlar (önceliği tahvil ve imtiyazlı hisse senedi sahipleri alır).
İmtiyazlı Hisse Senedi Nedir?
İmtiyazlı hisse senetleri, bir şirkette sahiplik hissesini temsil eder, ancak oy hakkı sunmaz. İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin temettü ödemeleri sabit (ve genellikle daha yüksek) olduğu için, temettülerden bekleyecekleri kesin getiri miktarını bilirler. Çevrilebilir imtiyazlı hisse senetleri, adi hisse senetlerine dönüştürülebilir.
Ayrıca, imtiyazlı hisse senedi sahipleri, şirket iflası veya tasfiyesi durumunda şirketin varlıkları üzerinde öncelik hakkına sahiptir.
Çeşitli Hisse Senedi Sınıfları
Şirketler genellikle A, B veya C gibi bir harfle belirtilen çeşitli sınıflarda hisse senetleri ihraç eder. Ek hisse senedi sınıfları genellikle sınıf başına belirli oy haklarıyla ihraç edilir ve şirket kurucularının veya yöneticilerinin şirket üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarını sağlar.
Örneğin, Google’ın sahibi olan holding şirketi Alphabet’i ele alalım. Alphabet’in üç hisse sınıfı vardır. A sınıfı hisse senedi her hisse için bir oy hakkında sahiptir. B sınıfı hisse senedi şirketin kurucuları tarafından tutulmakta ve hisse başına 10 oy hakkında sahiptir. B Sınıfı hisse senetleri halka açık değildir ve kurucuların şirket üzerindeki kontrolünü elinde tutmalarına yardımcı olurlar. C Sınıfı hisse senedinin oy hakkı yoktur, ve büyük ölçüde çalışanlar ve bazı ortak hissedarlar bu sınıftaki hisse senetlerine sahiptir.
Hisse Senedi ve Tahvil Arasındaki Fark Nedir?
Hem hisse senetleri hem de tahviller, çeşitlendirilmiş bir yatırım portföyü oluşturmada tamamlayıcı bir rol oynamaktadır. Hem hisse senedi hem de tahvil satın almak, yatırımcıların çeşitli piyasa koşullarında piyasa kazançlarını yakalamalarına ve kayıplara karşı korunmalarına yardımcı olur.
Hisse senetleri ve tahviller arasındaki farkı daha iyi anlamanıza yardımcı olması için aşağıdaki tabloya göz atın:
| Hisse Senedi | Tahvil | |
|---|---|---|
| Nedir bunlar? | Bir şirketin kısmi sahipliği | Bir şirketin borcundaki kısmi faiz |
| Nasıl para kazanırsınız? | Sermaye artışı ve temettüler | Düzenli faiz ödemeleri |
| Riskleri ve getirileri nedir? | Daha yüksek getiri potansiyeline sahip olduğu için genellikle daha fazla risk | Sınırlı getiri sunduğu için genellikle daha düşük risk |
Uzun vadeli yatırım yapmayı düşünüyorsanız, portföyünüzde daha fazla hisse senedi bulundurmak, tahvillere kıyasla daha kazançlı bir strateji olabilir.
Ekonomi büyüdükçe, halka açık şirketler doğal olarak gelirlerini ve karlarını arttırır, bu da hisse senetlerinin değerinin daha uzun vadede yükselmesine neden olur, ve yatırımcılar da bundan yararlanır.
Daha az riskle sabit gelir elde etmek istiyorsanız, tahvillere daha fazla yatırım yapmak daha iyi bir yaklaşım olabilir. Tahviller, uzun vadede hisse senetlerinden daha düşük getiri oranlarına sahip olsa da, iyi seçilmiş bir tahvil portföyü, güvenilir faiz ödemeleri ve daha düşük oynaklık sunar.
Diğer Hisse Senedi Türleri
Bu temel sınıflandırmaların ötesinde, hisse senetlerini sınıflandırmanın başka yolları da vardır.
Sanayi Sektörlerinin Hisse Senetleri
Hisse senetlerini ihraç eden şirketlerin özelliklerine göre de sınıflandırabilirsiniz. Bu sınıflandırmalar, hissedarların değişen ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Hisse senetleri, aşağıdakiler dahil olmak üzere sanayi sektörüne göre gruplandırılabilir:
- Hammadde: Doğal kaynakları çıkaran şirketler.
- Holdingler: Farklı sektörlerdeki küresel şirketler.
- Tüketim ürünleri: Perakende olarak halka satılacak ürünleri sağlayan şirketler.
- Finansal: Bankalar, sigorta ve emlak şirketleri.
- Sağlık: Sağlık hizmeti sağlayıcıları, sağlık sigortası, tıbbi ekipman tedarikçileri ve ilaç şirketleri.
- Endüstriyel mallar: İmalat şirketleri.
- Hizmetler: Ürünleri tüketicilere ulaştıran şirketler.
- Teknoloji: Bilgisayarlar, cep telefonları ve yazılım.
- Kamu hizmet kuruluşları: Elektrik, su ve doğalgaz şirketleri.
Büyüme Hisse Senetleri
Hisse senetleri ayrıca potansiyel ve değer bazında gruplandırılabilir. Büyüme hisse senetlerinin fiyatlarının hızla yükselmesi beklenir, ancak genellikle temettü ödemezler. Hatta bu şirketlerden bazıları henüz kar etmiyor olabilir, ancak yatırımcılar hisse senedi fiyatının yükseleceğine inanır. Bunlar tipik olarak, iş modellerine göre büyüme potansiyeli yüksek genç şirketlerdir.
Değer Hisse Senetleri
Temel değerlerinden daha düşük fiyatlarla işlem gören şirketlerin hisse senetlerine değer hisse senetleri denir. Bu tür hisse senetlerine yatırım yaptığınızda sabırlı olmalısınız, çünkü siz satın aldıktan sonra fiyatlarının kısa süre içinde yükselişe geçmesini beklememelisiniz. Bunlar genellikle sağlamlığı kanıtlanmış büyük şirketlerin hisse senetleridir.
Blue Chip Hisse Senetleri
Blue chip hisse senetleri zaten pahalı oldukları için fiyatları hızla yükselmeyebilir. Doğal olarak büyüme potansiyelleri sınırlı olan bu şirketler yıllar içinde istikrarlı sektörlerde güvenilir şirketler olduklarını kanıtlamışlardır. Genellikle temettü öderler ve büyüme veya değer hisse senetlerinden daha güvenli yatırımlar olarak kabul edilirler.
